PRAVOSLAVNO VJENČANJE – SVETI ČIN, TAJNA BRAKA I OČUVANJE TRADICIJE
Pravoslavno vjenčanje je mnogo više od svečanog trenutka u kojem dvoje ljudi izgovaraju sudbonosno “da”. Ono je sveta tajna, sakrament, duhovni savez blagoslovljen od strane Boga, zajednica dvoje ljudi koja se ne temelji samo na ljubavi, već i na uzajamnom poštovanju, vjeri, predanosti i spremnosti da kroz sve životne oluje koračaju zajedno. U pravoslavlju, brak nije samo društvena institucija, već ikona nebeskog jedinstva Hrista i Crkve.
Zato pravoslavna Crkva ne pristupa vjenčanju kao pukom slavlju, već kao duboko duhovnom činu, prožetom molitvama, simbolima i drevnim obredima koji se čuvaju stoljećima.
ISTORIJSKI KORIJENI PRAVOSLAVNOG BRAKA
Prvi hrišćani nisu imali vjenčanja u hramovima – njihovo jedinstvo se blagosiljalo kroz molitvu, često u prisustvu zajednice. Vremenom, kako se Crkva razvijala i rasla, oblikovao se poseban obred koji je imao svoj korijen u vizantijskoj liturgiji, sa bogatim simbolima i molitvama koje osvećuju i potvrđuju bračnu zajednicu.
Već od 4. vijeka, brak počinje da dobija i liturgijsku formu, a do 10. vijeka, vjenčanje u crkvi postaje norma u pravoslavnom svijetu. Tajna braka je priznata kao jedan od sedam svetih sakramenata u pravoslavlju, zajedno sa krštenjem, miropomazanjem, ispovijesti, pričešćem, jeleosvećenjem i sveštenstvom.
PRIPREMA ZA PRAVOSLAVNO VJENČANJE
Pravoslavni parovi koji žele da se vjenčaju u crkvi moraju ispuniti određene duhovne i praktične uslove. To uključuje:
1. Pravoslavna pripadnost
Bar jedan od partnera mora biti pravoslavne vjere. Ako drugi nije pravoslavne vjere, potrebno je posebno odobrenje sveštenstva i određeni kompromisi oko vaspitanja djece.
2. Iskrena namjera
Crkva ne blagosilja brakove iz koristi, pritiska, ili iz pukog hira. Postoji naglasak na zrelosti, odgovornosti i istinskoj ljubavi među partnerima.
3. Post i ispovijest
Preporučuje se da mladenci poste nekoliko dana prije vjenčanja, da se ispovijede i pričeste – čime duhovno čiste dušu i tijelo za sveti čin.
4. Zabrane sklapanja braka
Pravoslavna Crkva ne odobrava brakove u rodbinskim vezama, brakove između kumova, i četvrti brak po redu. Takođe, postoje zabranjeni periodi kada se brak ne sklapa – tokom posta (Veliki post, Božićni, Petrovski i Gospojinski), kao i određeni dani kada crkva propisuje uzdržavanje.
SAMA SVETA TAJNA VJENČANJA – DVA DIJELA
Obred pravoslavnog vjenčanja ima dva odvojena, ali povežena dijela:
1. Veridba (Zaručenje)
Ova služba se često vrši neposredno prije samog vjenčanja, ali nekada i mjesecima unaprijed. U ovoj službi se:
-
Blagosiljaju prstenje
-
Sveštenik stavlja prstenje mladencima na desnu ruku (jer desna ruka simbolizuje snagu i čast)
-
Kum razmjenjuje prstenje tri puta između mlade i mladoženje, kao znak međusobne razmjene i jedinstva
-
Čitaju se molitve za blagoslov, mir i uzajamnu ljubav
2. Vjenčanje (Krunisanje)
Ovo je centralni i najuzvišeniji čin pravoslavnog vjenčanja. Naziva se “krunisanje”, jer se mladencima na glave polažu krune – simboli mučeništva, ali i kraljevskog dostojanstva.
U ovom dijelu obreda:
-
Mladenci ulaze u crkvu i staju ispred časa i krstova
-
Sveštenik pita mladence tri puta da li se slobodnom voljom venčavaju
-
Krune se stavljaju na njihove glave – često ih kum drži iznad glava ako su teže
-
Čitaju se posebne molitve u kojima se priziva Božiji blagoslov
-
Mladenci piju vino iz zajedničkog pehara – simbol zajedničkog života, i radosti i tuge
-
Potom slijedi “litija” – sveštenik vodi mladence tri puta oko stola, uz molitvu i pojanje „Isaije, raduј se“
-
Obred se završava blagoslovom i razmjenom poljubaca pred ikonom Hrista i Bogorodice
SIMBOLIKA KRUNISANJA
Krune koje mladenci nose (ili im ih kum drži iznad glava) imaju duboku duhovnu simboliku:
-
Krunisanje kao mučeništvo – brak se ne smatra bajkom, već žrtvom i služenjem jedno drugom.
-
Krunisanje kao carstvo – muž i žena postaju “car” i “carica” svoga doma, svoje “male crkve”.
ULOGA KUMA I KUME
U pravoslavlju, kumovi nisu samo svjedoci – oni imaju duhovnu i moralnu odgovornost da podržavaju brak. Oni su prisutni u važnim trenucima života mladog para, savjetuju ih, mole se za njih i simbolički ih vode kroz brak.
Kum je i onaj koji prvi razmjenjuje prstenje, drži krune, i često pomaže u pripremi za ispovijest i pričešće. Njegova uloga je sveta i čini neraskidivu duhovnu vezu sa mladencima.
NARODNI OBIČAJI OKO PRAVOSLAVNIH VJENČANJA
U raznim dijelovima pravoslavnog svijeta (Srbija, Rusija, Grčka, Crna Gora, Makedonija, Ukrajina…), običaji variraju, ali se mogu uočiti mnogi zajednički elementi:
-
Dolazak mladoženje po mladu uz trubače ili tamburaše
-
“Otkupljivanje mlade”, gdje mladoženja mora platiti simboličnu cijenu da bi je „dobio“
-
Kolo pred crkvom, muzika i radosno veselje
-
Bacanje pšenice ili pirinča kao simbol plodnosti
-
Lomljenje pogače, gdje mladenci vuku svaki svoju stranu – vjeruje se da onaj ko odlomi veći dio biće „glava kuće“
-
Bacanje bidermajera i podvezice
-
Prva zdravica, koja pripada kumu, ili starom svatu
-
Mlada pleše sa svatovima, dok svako ostavlja novac u njen tanjir ili kecelju
DUHOVNI ZNAČAJ I ZNAČENJE BRAKA U PRAVOSLAVLJU
Za razliku od modernog viđenja braka kao romantičnog partnerstva, pravoslavna crkva na brak gleda kao na ikonu Carstva nebeskog, a supružnike kao saputnike na putu ka spasenju.
Brak je poziv, duhovna borba i zajednički uspon. U njemu muž i žena nisu jedno drugom “partneri”, nego saučesnici u svetosti.
Vjernici se podstiču da se mole zajedno, poste zajedno, opraštaju jedno drugom i nikada ne zaborave da je Bog u središtu njihovog odnosa.
PRAVOSLAVNI BRAK DANAS
Iako se mnoga pravila i simboli čuvaju, sve više pravoslavnih parova kombinuje crkveni obred s modernim elementima – fotografisanjem, glamuroznim slavljima, zabavama. Ipak, sveštenici često naglašavaju da je najvažnije shvatiti suštinu braka kao svetinje, a ne samo organizovati spektakl.
U savremenom društvu gdje brak gubi na značaju, pravoslavna crkva i dalje čuva njegovu duhovnu dubinu i svetost, podsjećajući da je to savez koji ide dalje od riječi i papira – to je tajna koja se tiče vječnosti.
