Hormoni, koje proizvode žlijezde endokrinog sistema, igraju ključnu ulogu u održavanju ravnoteže i funkcionalnosti tijela. Njihov uticaj se osjeća u gotovo svim tkivima i organima, od regulacije metabolizma, održavanja energije, rasta i razvoja, pa do kontrole raspoloženja i imunološkog odgovora. Ovi hemijski „glasnici“ djeluju tako što se, kroz krvotok, vezuju za specifične receptore na ćelijama, omogućavajući im da prenesu informacije i započnu biološke procese. Bez ovog preciznog vezivanja, hormoni bi ostali neaktivni, što bi dovelo do ozbiljnih zdravstvenih disbalansa.
Štitna žlijezda, smještena na prednjem dijelu vrata, jedna je od najvažnijih endokrinih žlijezda u ljudskom tijelu. Njen osnovni zadatak je proizvodnja tiroidnih hormona T3 (trijodtironin) i T4 (tiroksin), koji kontrolišu brzinu metabolizma i brojne druge funkcije u tijelu. Zahvaljujući štitnoj žlijezdi, tijelo ima dovoljno energije, optimalnu temperaturu i normalne fiziološke funkcije. Tiroidni hormoni, kada se vežu za specifične receptore na površini ćelija, omogućavaju da skoro svaki sistem u tijelu radi skladno i u ravnoteži. Osim toga, uz receptore za vitamin D, receptori za hormone štitne žlijezde prisutni su u gotovo svakoj ćeliji u tijelu, ukazujući na značaj koji ova žlijezda ima za opšte zdravlje i vitalnost.
Jedan od najčešćih poremećaja u funkciji štitne žlijezde je hipotireoza, stanje koje karakteriše nedovoljna proizvodnja hormona štitnjače. Hipotireoza može uzrokovati razne simptome, od kojih su najčešći konstantan osjećaj umora, slabost, depresija, gubitak energije, spor rad srca, suva koža i sklonost dobijanju kilograma. Žene su posebno podložne ovom stanju – otprilike jedna od osam žena tokom života doživljava neki oblik disfunkcije štitne žlijezde. Hipotireoza može imati ozbiljan uticaj na svakodnevni život i može dugotrajno oslabiti imunitet, mentalne funkcije i emocionalnu stabilnost, ukoliko se ne tretira na adekvatan način.
Interesantna i sve prisutnija tema u oblasti istraživanja zdravlja štitne žlijezde jeste povezanost između glutena i autoimunih bolesti štitnjače, kao što je Hashimotov tiroiditis. Hashimotov tiroiditis je autoimuno oboljenje kod kojeg imunološki sistem greškom napada štitnu žlijezdu, uzrokujući upalu i postepeno smanjujući njenu funkciju. Gluten, protein koji se nalazi u pšenici, raži i ječmu, može imati ulogu u pokretanju ili pogoršanju ovih autoimunih reakcija. Kada gluten dospije u crijeva, on se razlaže na manje molekule koji, kod osoba sa osjetljivošću na gluten, mogu oštetiti crijevnu barijeru.
Kod osoba sa osjetljivošću na gluten dolazi do razgradnje tzv. „intestinalne barijere“, gdje crijeva postaju propustljivija. Na ovaj način, molekuli glutena prolaze kroz crijevni zid i ulaze u krvotok, gdje imunološki sistem počinje proizvoditi antitijela protiv njih. Ovo stanje, poznato kao „propustljivo crijevo“, može dovesti do tzv. molekularne mimikrije. Struktura molekula glutena slična je strukturi određenih proteina u štitnjači, što može zbuniti imunološki sistem, koji, pored glutena, napada i ćelije štitne žlijezde. Dugoročno, ovaj proces može uzrokovati hroničnu upalu i smanjenje funkcije štitne žlijezde, kao i razvoj autoimunih bolesti.
Iako mnogi ljudi misle da intolerancija na gluten podrazumijeva samo celijakiju, celijakija je samo jedan oblik reakcije organizma na gluten. Kod osoba koje imaju osjetljivost na gluten, reakcija može biti blaža, ali ipak može uzrokovati niz problema, uključujući i one povezane s funkcijom štitne žlijezde. Procjenjuje se da oko 5% svjetske populacije ima neku vrstu osjetljivosti na gluten koja nije povezana sa celijakijom, a simptomi te osjetljivosti mogu biti različiti.
Simptomi osjetljivosti na gluten mogu varirati od blagih probavnih tegoba do složenijih i sistemskih reakcija. Probavni problemi, kao što su nadimanje, bolovi u stomaku, gasovi, dijareja ili zatvor, često su prvi znak osjetljivosti na gluten. Takođe, osjetljivost na gluten može izazvati kožne promjene, poput keratoze pilaris, gdje koža postaje suva, gruba i često podsjeća na „kokošju kožu“. Ljudi koji su osjetljivi na gluten također mogu osjećati umor i mentalnu maglu – stanje u kojem se koncentracija i pažnja znatno smanjuju, a misli postaju „mutne“. Ovi simptomi često postaju vidljivi nekoliko sati nakon konzumiranja hrane bogate glutenom i mogu trajati danima.
Pored probavnih i kožnih simptoma, gluten može biti uzročnik i niza autoimunih bolesti, uključujući Hashimotov tiroiditis, reumatoidni artritis, lupus i psorijazu. Neurološki simptomi su još jedna važna komponenta reakcije na gluten. Kod nekih osoba, osjetljivost na gluten može izazvati vrtoglavicu, gubitak osjećaja ravnoteže i osjećaj nestabilnosti. Takođe, konzumacija glutena može uzrokovati hormonalni disbalans, migrene i bolove u zglobovima.
Osim fizičkih simptoma, osjetljivost na gluten može uticati i na mentalno zdravlje. Anksioznost, depresija i nagle promjene raspoloženja često su povezani s reakcijama na gluten. Ove emocionalne reakcije uzrokovane su inflamatornim procesima koji se dešavaju u tijelu i mozgu nakon konzumacije glutena. Upala u mozgu može dovesti do poremećaja u neurohemijskim procesima, što na kraju može rezultirati emocionalnim i mentalnim simptomima, bez očiglednog fizičkog uzroka.
Proces eliminacije glutena može biti od pomoći za mnoge ljude koji imaju problema sa štitnom žlijezdom ili pate od autoimunih bolesti. Međutim, rezultati se ne mogu očekivati odmah, jer tijelu može biti potrebno nekoliko mjeseci ili čak godina da se oporavi od štetnih efekata dugotrajne konzumacije glutena. Tokom ovog perioda, potrebno je strogo izbjegavati sve izvore glutena, jer i male količine mogu izazvati imunološki odgovor i omesti proces regeneracije. Za osobe sa autoimunim poremećajima, dosljedno uklanjanje glutena može značiti smanjenje simptoma i poboljšanje opšteg zdravlja.
Povezanost između štitne žlijezde i glutena je kompleksna i složena, ali sve više dokaza sugerira da eliminacija glutena iz ishrane može biti korisna za osobe sa autoimunim bolestima. Uklanjanjem glutena, mnogi ljudi postepeno poboljšavaju funkciju štitne žlijezde i smanjuju autoimune reakcije. Dugoročno, ovaj proces može donijeti značajne koristi za opšte zdravlje, uključujući povećanje energije, stabilizaciju hormona, poboljšanje mentalne jasnoće i očuvanje zdravlja ćelija štitnjače.
